Görsel betimleme: Rooze Boss’un çizdiği görselde, sarı, turkuaz, pembe, kırmızı, kahverengi tonlarının yoğunlukta olduğu yan yana evlerin bulunduğu rengarenk bir mahalle yer alıyor. Mahallenin tam ortasında bahçesinde kaydırak, salıncak bulunan kırmızı duvarlı tek katlı bir okul yer alıyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: medium none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">Temel bir insan hakkı olan eğitim hakkı, ulusal ve uluslararası birçok sözleşmeyle koruma altında olan bir hak. Eğitim hakkı, kimsenin yoksun bırakılamayacağı ve yalnızca bakım verenlerin görevi değil, aynı zamanda devletlerin de bir ödevi. Milyonlarca insanı kapsayan -kapsaması gereken- eğitim hakkı, herkesin eğitime erişiminin olması, farklı ihtiyaçlara eşit şekilde yaklaşması, bireylerin kendi varoluşlarını yaşaması için alan sağlaması gereken bir hak.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Temel bir hak olarak eğitim, milyonlarca çocuğu ve yetişkini kapsıyor. Eğitim hakkı aynı zamanda farklı sosyal, kültürel ve ekonomik faktörlerden bağımsız, eğitime eşit erişim fırsatı anlamına da geliyor. Başlı başına güçlendirici ve destekleyici bir hak olarak eğitim kalkınmanın ana araçlarından biri.” - Elif Güney Menderes, Proje Koordinatörü</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Eğitim hakkı deyince belki de pek çok bireyden farklı olarak aklıma; okula gitmek, kitap okumak, kırtasiye malzemeleri satın alabilmekten ziyade evden okula bağımsız bir biçimde erişim sağlayabiliyor olmak, okulda ve sınıfta evrensel tasarım ilkesi ve kapsayıcı eğitim anlayışına uygun olarak bireysel farklılıkların dikkate alınarak, düzenlemelerin yapıldığı, eğitim materyallerinin erişilebilir olduğu eğitim ortam ve süreçlerine katılım sağlamak geliyor.” - İsmail Çevikbaş, Öğrenen Öğretmen - Hey Akademi Genel Başkanı</blockquote>Eğitime erişim, bu bağlamda temel bir bileşen olsa da eğitim hakkı yalnızca bu anlama gelmiyor. Eğitime erişimin yanı sıra eğitimin niteliği, çocukların eğitim ortamlarında saygı görmesi de bir o kadar eğitim hakkı kapsamında yer alıyor. Aynı zamanda çocukların sözleşmelerle koruma altına alınmış ayrımcılığa uğramama, gelişme, dinlenme, boş zaman, oyun ve kültürel yaşama katılım, sağlık, görüşlerinin dikkate alınması, düşünce ve ifade özgürlüğü, örgütlenme, bilgi ve belgeye erişim, özel yaşama saygı ve her türlü şiddetten korunma gibi tüm hakları eğitim ortamlarında ve süreçlerinde de geçerli. Eğitim hakkı, diğer tüm haklar gibi tek başına düşünülebilecek bir hak değil. Aksine tüm haklarla yakından ilişki içinde olan bir hak. Tüm bireyleri kapsamalı, farklılıkları gözetmeli ve bireyin ihtiyaçlarına yönelik ortam hazırlamalı.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Sadece öğrenciler ve daha çok da çocuklar için bir hakmış gibi zannedilebiliyor. Ama hangi yaşta olursak olalım, eğitim hakkı hepimizin hakkı. Özellikle içinde bulunduğumuz krizler çağından çıkabilmek, sorunları çözebilmek için hepimizin eğitim hakkına ve yeni eğitim fırsatlarına her zamankinden daha çok ihtiyacı var.” - Özgenur Korlu, Araştırmacı</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Her bireyi bir diğeri ile aynı olarak değerlendirerek, çizilen çerçeveye uygun standart bir tasarım anlayışı ile farklılıkları gözetmeden planlanan bir eğitim ortam, içerik ve süreç sunumu değildir.” - İsmail Çevikbaş, Öğrenen Öğretmen - Hey Akademi Genel Başkanı</blockquote><blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Eğitim hakkı, hakkın yalnızca kâğıt üzerinde kalması, yeterli eğitim verilmesi ya da okul kurmak anlamına gelmemelidir.” - Elif Güney Menderes, Proje Koordinatörü</blockquote>

Milyonlarca insanı kapsayan -kapsaması gereken- eğitim hakkı, herkesin eğitime erişiminin olması, farklı ihtiyaçlara eşit şekilde yaklaşması, bireylerin kendi varoluşlarını yaşaması için alan sağlaması gereken bir hak.

Eğitim hakkı nedir (ve ne değildir)?

Görsel betimleme: Rooze Boss’un çizdiği görselde, oyuncak tren yolu etrafında üç çocuk ve bir kedi yer alıyor. Çocuklar ve kedi trenlerle oynuyor.<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: medium none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;">İnsan haklarının temelinde eşitlik yatıyor; tüm insanlar yalnızca insan olduğu için eşit bir şekilde bu haklara sahip. Fakat, tüm haklar gibi eğitim hakkı da sosyo ekonomik seviye, cinsiyet, etnik ve kültürel özellikler gibi eşitsizliğe sebep olan bileşenlerden etkileniyor.Anayasanın 42. maddesi, “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.” hükmünü içeriyor. Bu madde, hiçbir ayrıma tabi tutulmaksızın herkes için geçerli olmakla birlikte engelli öğrenciler, mülteci öğrenciler, LGBTİ+ öğrenciler, kız öğrenciler, anadili Türkçe olmayan öğrenciler, mahpus öğrenciler gibi dezavantajlı gruplara yönelik iyileştirmeler yapılarak adil düzenlemelerin olmasını gerektiriyor. &nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Her birey birer hak öznesidir. Hak öznesi olan bireylerin sahip oldukları hakları korumak, geliştirmek ve kullanılmasını sağlamak da devletin mükellefiyetindedir. Bu nedenle her bireyin farklılıklarını dikkate alarak, eğitim hakkını kullanabileceği eğitim ortam, içerik ve süreçlerini oluşturabilmek için eğitimde hak temelliliği konuşmalıyız.” İsmail Çevikbaş, Öğrenen Öğretmen - Hey Akademi Genel Başkanı</blockquote><a fr-original-style="" href="http://www.egitimreformugirisimi.org/wp-content/uploads/2017/03/Egitim-Hakk%C4%B1-ve-E%C4%9Fitimde-Haklar.pdf" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: currentcolor none medium; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Birçok rapor</a>, Türkiye’de de çocukların eğitim hakkına eşit bir biçimde sahip olmadığını gösteriyor. Eğitimde eşitsizlik, beraberinde eğitimde ayrımcılığı ve diğer hak ihlallerini de getiriyor; hayatın bambaşka alanlarına yansıyabiliyor. Temel bir insan hakkı olan eğitim hakkına sahip olduğumuzda, diğer insan haklarının da bilincinde olabilir, yararlanabilir ve savunuculuğunu yapabilir hale gelebiliyoruz.Eğitim hakkını yalnızca bir hak olduğu için konuşmamızın yanı sıra konuşmaya devam etmemizin önemli olduğu başka sebepleri de var. Her şeyin tek yanıtı olmasa da hayatta karşılaştığımız pek çok sorunun kök sebebi eğitime; çözümleri ise yine eğitime çıkıyor. &nbsp;Yoksulluğun, gelir farkının azaltılması, toplumsal adaletin sağlanması, ekonomik kalkınmanın hızlanması, işsizliğin azaltılması, sağlığın geliştirilmesi, çoğulcu demokrasinin gelişmesi, insanların farklılıkları kabul ederek birlikte yaşayabilmeleri, eğitime erişim hakkı bütün çocuklara eşit olarak sağlanmadan ve eğitim düzeyi yükseltilmeden mümkün gözükmüyor. Bütün bunların yolu ise eğitimi insan hakkı olarak konuşmaya devam etmekten geçiyor.<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(255, 255, 255); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left: 4px solid rgb(255, 255, 255); box-sizing: border-box;">“Eğitim sistemimiz içerisinde insan hakları odaklı eğitim maalesef eksik; temel bilgilere erişmek için bile kişisel bir çaba gerekiyor. Bu da sistemin ne kadar kapsayıcı, ulaşılabilir ve çeşitli olduğu konusunda birçok soru işaretine sebep oluyor. Hak temelliliği ve eğitim hakkını ne kadar çok yerde dile getirirsek bunun sistemin en acil ihtiyaçlarından biri olduğu algısı o kadar çabuk yayılıp kanıksanacaktır.” - Elif Güney Menderes, Proje Koordinatörü</blockquote>

İnsan haklarının temelinde eşitlik yatıyor; tüm insanlar yalnızca insan olduğu için eşit bir şekilde bu haklara sahip. Fakat, tüm haklar gibi eğitim hakkı da sosyo ekonomik seviye, cinsiyet, etnik ve kültürel özellikler gibi eşitsizliğe sebep olan bileşenlerden etkileniyor. 

İsmail Çevikbaş ile ilgili hikayeler